İş Hukukunda Aşırı Yararlanma :Gabin (Sömürü)

Gabin (aşırı yararlanma), iş hukuku uygulamasında ibra sözleşmesini geçersiz kılan en önemli nedenlerden biri olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bildiğiniz üzere, Gabin, iki tarafa borç yükleyen ve karşılıklı edimleri kapsayan sözleşmelerde fesih nedeni olan bir haldir.

Gabin; sözleşmenin özgürlüğüne karşın taraflardan biri diğerinin zayıflığını istismar ederek edimler arasında aşırı değer farkı yaratarak onu sömürmesine denir. Borçlar Kanunu’ muzda bu konu ilk olarak 28. Maddenin 1. fıkrasında açıklanır.

TBK Madde 28/1 “Bir sözleşmede karşılıklı edimler arasında açık bir oransızlık varsa, bu oransızlık, zarar görenin zor durumda kalmasından veya düşüncesizliğinden ya da deneyimsizliğinden yararlanılmak suretiyle gerçekleştirdiği takdirde, zarar gören, durumun özelliğine göre ya sözleşme ile bağlı olmadığını diğer tarafa bildirerek edimin geri verilmesini ya da sözleşmeye bağlı kalarak edimler arasındaki oransızlığın giderilmesini isteyebilir.”

Aşırı yararlanma (gabin) durumunda zarar görene durumun özelliğine göre sözleşmeye bağlı olmadığını diğer taraf bildirerek edimin geri verilmesini istemesi yanında sözleşmeye bağlı kalarak edimler arasındaki oransızlığın giderilmesini isteme hakkı da tanınmıştır.

Bu hakkın kullanım süresi TBK Madde 28. Maddesinin ikinci fıkrasında şu şekilde düzenlenmiştir: “Zarar gören bu hakkını, düşüncesizlik veya deneyimsizliğini öğrendiği; zor durumda kalmada ise,bu durumun ortadan kalktığı tarihten başlayarak  bir yıl ve her halde sözleşmenin kurulduğu tarihten başlayarak beş yıl içinde kullanabilir.

Gabin yani aşırı yararlanmanın bazı şartları vardır. Bunlar “objektif unsurlar” ve “sübjektif unsurlar” olmak üzere ikiye ayrılır.

Objektif unsur: Aşırı yararlanmadan söz edebilmek için yapılan sözleşme ile borçlanılan karşılıklı edimlerinin birbirinden açık bir şekilde farklı olması gerekir.

Sübjektif unsur: Aşırı yararlanmanın sübjektif unsuru zarar gören tarafın diğer tarafa oranla zayıf durumda bulunması şeklinde tanımlanır.

Bu unsurlarla birlikte zarar verenin karşı tarafı sömürme kastında bulunması gerekir. Sömürme kastından kastedilen konu zarar verenin zarar görenin özel durumunu bilmesi ve bu durumdan bilerek yararlanmasıdır. Sömüren tarafta sömürmek kastı şart olup, ihmale dayalı bir kast şeklinde varlığı şeklinde beliren kusur aşırı yararlanma için yeterli değildir.

Aşırı yararlanmadan bahsedebilmek için gereken şartları şu şekilde belirtebiliriz:

1-Karşılıklı edimler arasında açık nispetsizlik (oransızlık) bulunmalıdır:

2-Karşılıklı edimler arasındaki açık nispetsizlik (oransızlık); zarar görenin deneyimsizliğinden, düşüncesizliğinden veya zor durumda kalmasından karşı tarafın yararlanması ile meydana gelmiş bulunmalıdır.

3-Karşılıklı edimler arasındaki açık nispetsizlik, sömürenin sözleşmenin zayıf tarafının durumundan bilerek yararlanması sonucunda meydana getirilmiş olmalıdır.

Normal şartlarda iki taraflı, karşılıklı hal ve borçları kapsayan sözleşmelerde edimler arasında, makul, hayatın olağan icaplarına uygun düşen ekonomik bir dengenin varlığı aranır.

Edimler arasında makul bir denge mevcut olmayan ve taraflardan birine “aşırı yararlanma” sağlayan ve olağan olarak nitelendirilmesi mümkün olmayan bir sözleşmenin yapıldığı durumlarda, bu sözleşmeden zarar gören tarafın dava açma yolu her zaman açık bulunmaktadır.

Aşırı yararlanma (gabin) durumunda zarar görene durumun özelliğine göre sözleşmeye bağlı olmadığını diğer taraf bildirerek edimin geri verilmesini istemesi yanında sözleşmeye bağlı kalarak edimler arasındaki oransızlığın giderilmesini isteme hakkı da tanınmıştır.

Açılacak olan davalarda işveren işçi arasında düzenlenen sözleşmelerde ki ivazların maddi ve ekonomik değerini bilirkişi tespit eder.

İvazlar arasında açık nispetsizlik olup olmadığını ise hâkim takdir edecektir.

Tarafların edimleri arasında açık oransızlık içerecek şekilde bir sözleşme serbestisi ilkesi yorumunun kanunun öngördüğü sınırlar dâhilinde yer alması beklenemez ve hukuk düzeninin de böyle bir neticeyi korumaması gerekmektedir.

Gabin (aşırı yararlanma), iş hukuku uygulamasında ibra sözleşmesini geçersiz kılan en önemli nedenlerden biri olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bildiğiniz üzere, Gabin, iki tarafa borç yükleyen ve karşılıklı edimleri kapsayan sözleşmelerde fesih nedeni olan bir haldir.

Bu açıklamalar sonucunda size tavsiyem Gabin (aşırı yararlanma), iddianız varsa bir avukat vasıtasıyla dava açmanızdır.

Sevgi ve saygılarımla…

                                                                                                   Şener ÇAKICI

                                                                                                  SGK Başmüfettişi

                                                                                           Mali İktisat Bilim Uzmanı