Aile şirketlerinin temel karakteristikleri
Aile şirketlerini daha yakından tanımak için temel karakteristiklerinin bilinmesinde yarar var. Çünkü bu konudaki kavram kargaşası, her geçen gün daha yoğun yaşanıyor. Başta aile şirketleri olmak üzere konuyla ilgilenenlerin, aile şirketlerinin kendilerine has özelliklerini bilmeleri, aile şirketleri için yapacakları çalışmalara katkıda bulunacak.
Bununla birlikte unutulmaması gereken önemli bir nokta, aile şirketlerinin belirli bir standarda ya da kurallara sığdırılmayacak kadar değişken yapıda olmalarıdır. Dolayısıyla aslında ne kadar aile şirketi varsa o kadar farklı ve çeşitli modelden söz etmek de mümkün. Ancak genel çizgileri açısından benzerliklerini, temel karakteristiklerini belirlemek yararlı olacak.
* Aile şirketi, girişimciliğini aile üyelerinden bir ya da birden çok kişinin yaptığı ve daha sonra aileden diğer insanların da katılabildiği, çoğu zaman kâr amaçlı bir kurumdur.
* Aile şirketi, bir tarafında ailenin kurucu olarak yer aldığı diğer tarafında işletmenin iş yaptığı ve zamanla ailenin istek ve ihtiyaçları ile işletmenin istek ve ihtiyaçlarının farklılaşabildiği bir yapıdır.
* Aile şirketinde genellikle aile ilişkilerinin yoğun olarak kaynaklık ettiği, kararlarda ailenin etkin olduğu, aile içinde genellik-
le büyüklere saygının esas alındığı pederşahi yapının hakim olduğu görülüyor.
* İlk girişimi yapan, gözü kara hareket eden girişimcinin, gerek aileden olan kişileri gerekse dışarıdan gelen profesyonel çalışanları genellikle tek tek kendisine bağlı yönetmeye çalışan ve genellikle otorite kökenli bir davranış modeli hakim olduğu görülüyor.
* Aile şirketleri, en belirleyici karakteristik olarak mevcut alışkanlık ve uygulamalarını terk etmede genellikle zorlanan, değişime direnç gösteren, yeniden yapılanma ve özellikle kurumsallaşma ihtiyacı önde olan yapılardır.
* En önemli kuruluş amaçları arasında, aile için bir geçinme aracının elde edilmesi, aile birliğinin korunması, mirasın bölünmemesi ve belirli bir güç odağının oluşturulması öncelikle sayılabilir.
* İş ortamındaki hakim yürütme stratejileri, kurum politikaları ve yönetim yapısının oluşturulmasında aile çıkarlarının göz önünde bulundurulması söz konusu.
* Aile üyeleri arasında yoğun bir etkileşim, iletişim ve işbirliğinin hakim olduğu bir organizasyon sergilenir.
* Aile şirketlerinde kağıt üzerindeki resmi durumlardan çok aile değerlerinin hakim ve belirleyici olması, aile geleneğinin iş ortamındaki temel belirleyici kararlarda etkin olması söz konusu.
* Aile şirketleri, aile üyeliği, mülkiyet sahipliği, işletmede çalışma, yönetsel kararlarda yer alma gibi farklı rollerin yer aldığı, bazen aile üyelerinin bu rollerden birini, ikisini, üçünü veya dördünü de oynayabildiği yapılardır.
* Aile şirketinde kurumun sahibi ile tepe yönetimi genellikle aynı kişidir ve yönetimde yetki ve sorumluluğun aile üyelerine bile olsa devri kolay olamıyor.
* Aile şirketlerinde, işin başında yoğun bir etkileşim ve iletişim ile aile üyeleri arasında bir güç birliği yaşanırken, zamanla işler büyüyüp kişilerin, sosyo-ekonomik refahları, yaşam biçimleri geliştikçe söz konusu yakın işbirliğinin zayıfladığı, iç çatışmaların çoğaldığı, rol çatışmalarının olabildiği görülüyor.
* Aile şirketlerinde girişimci statüsündeki grubu takip eden kuşak, daha çok varis statüsünde. Varis statüsündeki yeni kuşağın yetişmesi, gelişmesi, sahip olduğu olanaklar, bir önceki kuşağa göre daha da gelişmiş olduğundan, işin başındaki zorlukları genelde görüp yaşamadıklarından daha rahat olabilir ve zamanla girişimci kuşağın yükünü almakta zorlanabilir ya da işe uyum sağlamada sıkıntı çekebilirler.
* Aile şirketlerinde genellikle otorite kökenli merkeziyetçi yönetim modelinin benimsenmesi, planlama zayıflığı, anlık hareket edebilme, kurumsallaşamama gibi dezavantajları getirir. Diğer yandan aile şirketi, hızla karar verebilme, güç birliği yapabilme, yoğun çalışma ve çabanın gösterilmesi, kısa zamanda büyüyüp gelişebilme gibi avantajlara sahip.
DR. İLHAMİ FINDIKÇI
ifindikci@degerdanismanlik.com.tr