Enflasyon Düzeltmesi Tebliğ Taslağına İlişkin Soru ve Cevaplar

Emre Özerçen
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
info@emreozercen.com

Bir süredir gündemimizin ilk sıralarında yer alan enflasyon düzeltmesine ilişkin Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği taslağı daha öncede söylediğimiz üzere 31.12.2023 tarihli bilançolarda uygulanmak üzere yayımlandı. Bu sayede enflasyon düzeltmesinin ertelenmeyeceği de netleşmiş oldu.

Tebliğ ile ilgili çalışmaların taslak halinde olduğunu ve henüz netleşmediğini tekrar hatırlatarak ana hatları ile enflasyon düzeltmesine ilişkin soru ve cevaplara birlikte bakalım;

Enflasyon Düzeltmesi Nedir?

Enflasyon düzeltmesi, mali tablolarda yer alan parasal olmayan kıymetlerin Türk Lirası değerlerinin, tablonun ait olduğu tarihteki değerine yükseltilmesinden ibaret bir işlemdir.

Kimler Enflasyon Düzletmesi Yapmak Zorundadır?

Enflasyon düzeltmesi, kollektif, adî komandit ve adî şirketler dâhil kazançlarını bilanço esasına göre tespit eden gelir veya kurumlar vergisi mükellefleri tarafından yapılır.

Yani bir işletmenin enflasyon düzeltmesi yapması için iki şart öngörülmüştür:

a) Gelir veya kurumlar vergisi mükellefi olmak, b) Bilanço esasına göre defter tutmak

İşletmeler ve Serbest Meslek Erbabı Mükellefler Enflasyon Düzletmesi Yapabilirler Mi?

Kazançlarını işletme hesabı esasına (zirai işletme hesabı dâhil) göre tespit eden mükellefler ile serbest meslek kazanç defteri tutan serbest meslek erbabı mükellefler enflasyon düzeltmesi yapamazlar. Ancak, amortismana tâbi iktisadi kıymetlerini düzeltilmiş tutarları üzerinden amortismana tâbi tutabilirler.

Enflasyon Düzeltmesi Uygulamasında ki Amaç Nedir?

Enflasyon düzeltmesi, paranın satın alma gücündeki değişmeler nedeniyle gerçek durumu ifade edemeyen mali tabloların, gerçek durumu ifade eder hale gelmelerini sağlamak üzere düzeltme işlemine tabi tutulmasıdır.

Düzeltme İşlemine Esas Alınabilecek En Eski Tarih Hangisidir?

Düzeltme işleminde esas alınabilecek en eski “Düzeltmeye Esas Tarih” 2005 yılından (2004 takvim yılında enflasyon düzeltmesine tabi tutulmuş olması gereken en son bilançoda yer alan parasal olmayan kıymetler için, 31/12/2004 tarihinden) itibaren başlar.

Hangi Mali Tablolar Enflasyon Düzeltmesine Tabi Tutulacaktır?

Mali tablolardan sadece bilançonun enflasyon düzeltmesine tabi tutulması uygun görülmüştür

Enflasyon Düzeltmesi Ne Zaman Yapılacak?

Düzeltmeye esas tarihli bilanço 31.12.2023 tarihli olacaktır. Enflasyon düzeltmesi yapan mükelleflerce, 2023 hesap dönemine ait gelir/kurumlar vergisi beyannamesi ekinde, 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun düzeltmeden önceki hali ile düzeltme sonrasında oluşan haline birlikte yer verilecek.

Enflasyon Düzeltmesi Uygulaması Ne Zaman Sona Erecek?

Enflasyon düzeltmesi yapma şartları oluştuktan sonra fiyat endeksindeki (Yİ-ÜFE) artışın, mali tablo tarihi itibariyle içinde bulunulan dönem dâhil son üç hesap döneminde %100’den (%100 dâhil) ve içinde bulunulan hesap döneminde %10’dan (%10 dâhil) daha az olması halinde mali tablolar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacak ve enflasyon düzeltmesi yapma şartları sona ermiş olacaktır.

Enflasyon düzeltmesi uygulanmayan bir hesap döneminden sonra enflasyon düzeltme şartlarının yeniden oluşması halinde; enflasyon düzeltmesi yapılan en son dönemden başlamak üzere enflasyon düzeltmesi yapılacaktır.

Kayıtlarını Türk Para Birimi Dışında Tutan Mükellefler Enflasyon Düzeltmesi Yapabilir Mi?

Kayıtlarını Türk para birimi dışında başka bir para birimiyle tutmalarına izin verilen mükellefler ile;

Kayıtlarını Türk para birimi dışında başka bir para birimiyle tutmalarına izin verilen, ancak Türk para birimiyle kayıt yapmaya dönen mükelleflerden, Türk para birimiyle kayıt yapmaya başlanılan hesap döneminden itibaren üç hesap dönemi geçmemiş olanlar enflasyon düzeltmesi yapamazlar.

Bilançoda Hangi Kalemler Enflasyon Düzeltmesine Tabi Tutulacaktır?

Parasal Kıymetler: Ulusal para değerindeki değişmeler karşısında nominal değerleri aynı kalan, ancak satın alma güçleri fiyat hareketlerine göre ters yönde değişen kıymetler

Parasal Olmayan Kıymetler: Parasal kıymetler dışında kalan kıymetler, diğer bir ifade ile ulusal para değerindeki değişmelere rağmen satın alma güçleri değişmeyen kıymetler.

Bilançoda görünen parasal olmayan kıymetlere ait değerler, bilanço tarihi itibarıyla bu kıymetlerin satın alma gücünü gösteren değerler olmadığından, bilançonun enflasyonun etkilerinden arındırılmasını teminen parasal olmayan kıymetler 31/12/2023 tarihli bilanço itibariyle enflasyon düzeltmesine tabi tutulur.

Enflasyon Düzeltmesine İlişkin Muhasebe Kayıtları Hangi Hesapta Takip Edilecek?

Parasal olmayan kıymetlerin düzeltilmesi sonucu oluşan farkların izlenmesinde kullanılmak üzere “698- Enflasyon Düzeltme Hesabı” ihdas edilmiştir. Enflasyon düzeltmeleri, ilgili kıymetlere ait fark hesaplarına ve enflasyon düzeltme hesabına kaydedilecektir.

Enflasyon Düzeltme Hesabı Nasıl Kapatılacak?

2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun enflasyon düzeltmesinde, parasal olmayan kalemlerin düzeltilmesinden ortaya çıkan düzeltme farkları ve sıfırlanması gereken öz kaynak kalemleri “Enflasyon Düzeltme Hesabı’na aktarılır. “Enflasyon Düzeltme Hesabı’nın kalanı gelir ya da gider unsuru olarak dikkate alınmayıp “Geçmiş Yıllar Karları Hesabı’na veya “Geçmiş Yıllar Zararları Hesabı’na aktarılarak kapatılır.

2023 Yılı Enflasyon Düzeltmesinden Kaynaklanan Kar Vergilendirilecek Mi?

2023 hesap dönemine ait vergi matrahı, düzeltme öncesi mali tablolara göre tespit edilen kârlar üzerinden hesaplanacaktır.2023 hesap dönemi sonuna ait bilançoya ilişkin yapılan enflasyon düzeltmesinden kaynaklanan kâr/zarar “Geçmiş Yıllar Kârları/Zararları” hesaplarında gösterilecektir. Bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl karı vergiye tabi tutulmayacak, geçmiş yıl zararı ise zarar olarak kabul edilmeyecektir. Düzeltilmiş geçmiş yıl kârı veya zararı bulunurken, kayıtlarda yer alan eski dönemlerden gelen kâr veya zararlar, düzeltme esnasında sıfırlanacaktır. 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun düzeltilmesi sonucu oluşan geçmiş yıllar kârı veya zararı, kaydedildiği Geçmiş Yıllar Karları/Zararları Hesabının alt hesabında izlenmeye devam edilecek ve sonraki dönemlerde 213 sayılı Kanunun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrası ve bu Tebliğde yer alan esaslara göre düzeltme işlemine tabi tutulacaktır.

2023 Enflasyon Düzeltmesi Sonucu Oluşan Geçmiş Yıl Karları İşletmeden Çekebilir Mi ? Sermayeye İlave Edilebilir Mi?

2023 hesap dönemine ait düzeltme öncesi geçmiş yıl ve/veya carî dönem ticari zararının bulunması ve düzeltme sonrasında geçmiş yıl karı oluşması halinde, söz konusu geçmiş yıl karı vergiye tabi tutulmayacak, herhangi bir suretle başka bir hesaba nakledildiği veya işletmeden çekildiği takdirde bu işlemlerin yapıldığı dönemlerin kazancı ile ilişkilendirilmeksizin bu dönemde vergiye tabi olacaktır

2023 hesap dönemine ait düzeltme neticesinde oluşan geçmiş yıl karının kurumlar vergisi mükelleflerince sermayeye ilave edilmesi mümkün olup, bu işlem kâr dağıtımı sayılmayacaktır.

6111, 6736, 7143, 7326, 7440 sayılı Kanunlar kapsamında Oluşturulan Emtia Karşılık Hesapları Enflasyon Düzeltmesine Tabi Tutulacak Mı?

6111, 6736, 7143, 7326, 7440 sayılı Kanunlar kapsamında, işletmede mevcut olduğu halde kayıtlarda yer almayan emtianın kayda alınmasına ilişkin olarak oluşturulan karşılık hesaplar enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır.

2024 Yılı Vergi Matrahı Nasıl Tespit Edilecek?

2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun düzeltilmesi sonucu hesaplanan tutarlar, izleyen dönemde enflasyon düzeltmesi yapılıp yapılmayacağına bakılmaksızın, izleyen dönemin başlangıç değerleri olarak dikkate alınır.

2024 hesap dönemine ait vergi matrahı, düzeltilmiş bilançoya göre tespit edilecektir. Geçici vergi dönemleri ve hesap dönemi sonu itibariyle oluşan kâr ya da zarar, “Enflasyon Düzeltme Hesabı’nın bakiyesine göre bulunacaktır. Enflasyon Düzeltme Hesabı’nın bakiyesi, “Enflasyon Düzeltmesi Karları/Zararları” hesapları aracılığıyla “Dönem Karı veya Zararı Hesabı”na devredilerek kapatılacak ve verilen bakiye türüne göre işletmenin dönem kâr ya da zararı görülmüş olacaktır

2023 Yılı Sonunda Enflasyon Düzeltilmesine Tabi Tutulmuş Bilançoda Yer Alan Parasal Olmayan Kalemlerin Daha Sonra Elden Çıkarılması Halinde Maliyet Nasıl Hesaplanacak?

Enflasyon düzeltmesine tâbi tutulan parasal olmayan kıymetlerin elden çıkarılması halinde, bunlara ilişkin enflasyon düzeltme farkları maliyet olarak dikkate alınacaktır. Ancak, düzeltme işlemine tabi tutulmuş olan 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançoda yer alan parasal olmayan kıymetlerden amortismana tabi olmayan kıymetlerin, düzeltilmiş değerlerinin altında bir bedelle satılması halinde, düzeltme sonrası değerle, düzeltme öncesi değer arasındaki farka isabet eden zarar, gelir veya kurumlar vergisi matrahının tespitinde dikkate alınmayacaktır.

1/1/2024 Tarihinden Önce Ayrılmış Ve Sermayeye İlave Edilmiş Olan Yeniden Değerleme Değer Artış Fonu Gibi Fonlar Enflasyon Düzeltmesine Tabi Tutulacak Mı?

1/1/2024 tarihinden önce ayrılmış olan ve sermayeye ilave edilen yeniden değerleme değer artış fonu, iştirakler yeniden değerleme artış fonu gibi fonların sermayeye ilavesi nedeniyle oluşan sermaye artışları, 31/12/2023 tarihli bilançonun düzeltilmesi sırasında artış olarak dikkate alınmayacak ve bunlar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacaktır.

Enflasyon Düzeltmesi Aşamaları Nelerdir?

• Mali tabloda yer alan kıymetlerden hangilerinin parasal olmayan kıymet olduğu tespit edilecektir.
• Tespit edilmiş parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarları (düzeltmeye esas tutarları) bulunacaktır.
• Tespit edilmiş parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde düzeltmeye esas tarihleri ve düzeltme katsayıları belirlenecektir.
• Tespit edilmiş düzeltmeye esas tutarlar ait oldukları düzeltme/taşıma katsayılarıyla çarpılacak ve parasal olmayan kıymetlerin düzeltilmiş tutarları hesaplanacak ve düzeltilmiş değerler ile düzeltme öncesi değerler arasındaki enflasyon farkları kayıtlara alınacaktır.
• Parasal olmayan kıymetler düzeltilmiş değerleriyle, parasal kıymetler ise düzeltmeye tabi tutulmaksızın mali tabloda gösterilecektir.

Uygulanacak Katsayı Nasıl Hesaplanacak?

2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun düzeltilmesi işlemi, Türkiye İstatistik Kurumu tarafından Türkiye geneli için hesaplanan ve aylar itibariyle açıklanan YİÜFE değerleri göz önünde bulundurularak aşağıdaki formüle göre saptanacak olan düzeltme katsayıları kullanılarak yapılacaktır.

Mali Tablonun Ait Olduğu Aya İlişkin Yİ-ÜFE
Düzeltme Katsayısı =  ——————————————————————————–
Düzeltmeye Esas Alınan Tarihi İçeren Aya İlişkin Yİ-ÜFE

Parasal Olmayan Kıymetler İçin Düzeltmeye Esas Tarih Nasıl Belirlenecek?

Alış bedeli ile değerlenen menkul kıymetler ve mali duran varlıklar için: Satın Alma Tarihi

İlk madde ve malzeme, ticari mallar, yarı mamul ve mamul stokların maliyetine dâhil edilen unsurlar, yıllara sâri inşaat ve onarım işlerinde maliyeti oluşturan unsurlar, gelecek aylara ve yıllara ait giderler, maddi duran varlıklar ve bu varlıkları oluşturan unsurlar, maddi olmayan duran varlıklar ve bu varlıkları oluşturan unsurlar, özel tükenmeye tabi varlıklar ve bu varlıkları oluşturan unsurlar, yıllara sâri inşaat ve onarım hakedişleri ile haklar ve şerefiyeler, özel fonlar (sabit kıymet yenileme fonu, 5520 sayılı Kanunun 5/1-e bendi gereğince oluşturulan fon gibi parasal olmayan kıymet olarak kabul edilen fonlar), kâr yedekleri için: Defterlere Kayıt Tarihi

Parasal olmayan alınan depozito ve teminatlar ile avanslar, nakit olarak ödenmiş sermaye, hisse senetleri ihraç primleri, hisse senedi iptal karları için: Tahsil Tarihi

Parasal olmayan verilen depozito ve teminatlar ile avanslar için: Ödeme Tarihi

Ayni sermaye olarak konulan kıymetler için: Mülkiyetin İntikal Ettiği Tarih

Nakdi sermaye karşılığı alınan hisse senetleri için: Ödeme Tarihi

Ayni sermaye karşılığı alınan hisse senetleri için: Sermaye Olarak Konulan Kıymetlerin Mülkiyetinin İntikal Ettiği Tarih

Temettü karşılığı alınan hisse senetleri için: İştirak Edilen Şirket Sermayesinin Tescil Tarihi

Parasal olmayan karşılıklar için: Bağlı Oldukları İktisadi Kıymet İçin Belirlenen Tarihler.

Reel Olmayan Finansman Maliyeti Nedir?

2023 hesap dönemi sonuna ait bilanço üzerinde yapılacak düzeltme işleminde; bilançoda yer alan bazı parasal olmayan varlıkların içerisinde bulunan reel olmayan finansman maliyetlerinin, ilgili varlığın maliyet veya alış bedelinden düşülmesi sonucu bulunacak tutar düzeltmeye esas alınır.

Maliyet veya alış bedellerine intikal ettirilmiş ve düzeltmeye esas tutara ulaşılırken düşülecek reel olmayan finansman maliyeti ihtiva edebilecek parasal olmayan varlıklar

1. Stoklar, 2. Maddi duran varlıklar, 3. Mali duran varlıklar, 4. Özel tükenmeye tabi varlıklar.

Reel Olmayan Finansman Maliyeti Nasıl Hesaplanır?

Düzeltme işleminde, ROFM, “Borç Tutarının Esas Alınması” ve “Toplam Finansman Maliyetinin Esas Alınması” yöntemlerinden biri seçilerek hesaplanabilir.

Borç tutarının esas alınması yönteminde;

Borç Tutarı x Borcun Kapatıldığı Aya Ait Yİ-ÜFE – Borcun Alındığı Aya Ait Yİ-ÜFE

————————————————————————————————————-
Borcun Alındığı Aya Ait Yİ-ÜFE

Toplam finansman maliyetinin esas alınması yönteminde

Toplam Finansman Maliyeti x İlgili Hesap Dönemine Ait Yİ-ÜFE Artış Oranı

—————————————————————————————————-

İlgili Hesap Dönemine Ait Ortalama Ticari Kredi Faiz Oranı

Toplulaştırılmış Yöntemler Nelerdir?  Hangi Kalemlere Uygulanabilir?

Toplulaştırılmış yöntemler kullanılarak düzeltilebilecek parasal olmayan kıymetler, stoklarla sınırlıdır. 213 sayılı Kanunun değerleme ölçütlerine göre stoklar, maliyet bedeli ile değerlenmekte olup, 2023 hesap dönemi sonu itibariyle maliyet bedelleri üzerinden defterlere kayıt tarihlerine göre bulunan düzeltmeye esas tutar ile düzeltme katsayısının çarpılması suretiyle enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaklardır. Toplulaştırılmış yöntemlerle düzeltmeye tabi tutulan stokların maliyet bedeline intikal ettirilen reel olmayan finansman maliyetlerinin düşülmesi ihtiyaridir.

1. Basit ortalama yöntemi, 2. Stok devir hızı yöntemi olmak üzere iki tür toplulaştırılmış yöntem belirlenmiştir. Mükellefler belirtilen bu yöntemlerden herhangi birini seçebileceklerdir.

Birikmiş Amortismanlar Nasıl Enflasyon Düzeltmesine Tabi Tutulacak?

2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun düzeltilmesinde, birikmiş amortismanlar, ait oldukları kıymetin bilanço tarihindeki değerinde düzeltme sonrasında ortaya çıkan artış oranı dikkate alınarak düzeltilir.

Yıllara Yaygın İnşaat İşi Yapan Mükellefler Bu Projelere İlişkin Nasıl Enflasyon Düzeltmesi Yapacak?

2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun enflasyon düzeltmesinde, Tekdüzen Hesap Planında “17- Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri” hesap grubundaki yıllara sâri inşaat işlerine ilişkin maliyetlerin ve “35- Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hakedişleri” hesap grubundaki hakediş bedellerinin düzeltmesinden ortaya çıkan farklar, “697- Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı”nda izlenir. Bu hesap alacak ve borç kalanı vermesi durumuna göre “178- Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı” veya “358- Yıllara Yaygın İnşaat Enflasyon Düzeltme Hesabı”na devredilerek kapatılır.

Yıllara sâri inşaat ve onarma işlerine ait maliyet ve istihkak tutarları ile ilgili olarak 2023 hesap dönemi sonu itibariyle düzeltme sonucu oluşan düzeltme farkları işin bitiminde (2023 hesap dönemi sonundan önce başlayan işlerde) mali kar/zarar tutarının tespitinde dikkate alınmayacaktır. Bir başka ifade ile 2023 hesap dönemi sonuna kadar geçen süreye isabet eden kazanç düzeltme öncesi hükümlere, sonraki dönemlere isabet eden kazanç ise düzeltilmiş değerlere göre tespit edilecek ve bunların toplanması suretiyle oluşan kazanç tutarı beyan edilecektir.

Yapılmakta Olan Yatırımlar Enflasyon Düzeltmesine Tabi Tutulacak Mı?

2023 hesap dönemi sonuna ait bilançoda yer alan yatırımlara ilişkin tutarların düzeltilmesi; söz konusu yatırımlara ait geçmiş her ay sonu itibariyle kesinleşmiş harcama tutarlarının (reel olmayan finansman maliyeti var ise düşülmesi şartıyla) o ayın düzeltmeye esas tarih olarak dikkate alınması yoluyla bulunacak düzeltme katsayısı ile çarpılması ve bulunan bu tutarların toplanması suretiyle yapılacaktır.

2023 hesap dönemi sonu itibariyle bilançoda yer almayan, ilgili aktif hesabına bilanço tarihinden önce aktarılmış bulunan ve yapılmakta olan yatırımlar hesabından gelmiş olan değerlerin düzeltmeye esas tarihi olarak, söz konusu değerlerin aktifleştirme tarihlerinin değil, yapılmakta olan yatırımlar hesabının kullanıldığı tarihlerin alınması gerekmektedir.

20.10.2023

Kaynak: www.MuhasebeTR.com